Hər birimizin investisiya portfelini qurmaq və idarə etmək üçün nə təcrübəsi, nə də vaxtı yoxdur. Əla alternativ var – qarşılıqlı fondlar.
Qarşılıqlı fond, insanların pullarını birləşdirə və əvvəlcədən müəyyən edilmiş məqsədə uyğun olaraq investisiya edə biləcəyi bir investisiya vasitəçisidir.
Qarşılıqlı fondun hər bir investoru etdiyi ilkin investisiyaya mütənasib olaraq hovuzdan pay alır. Qarşılıqlı fondun kapitalı səhmlərə və ya hissələrə bölünür və investorlar investisiyalarına mütənasib olaraq bir sıra vahidlər alırlar.
Qarşılıqlı fondun investisiya məqsədi həmişə əvvəlcədən müəyyən edilir. Qarşılıqlı fondlar istiqrazlara, səhmlərə, pul bazarı alətlərinə, daşınmaz əmlaka, əmtəələrə və ya digər investisiyalara və ya bunların hər hansı birinin kombinasiyasına investisiya qoyur.
Fondların siyasətləri, məqsədləri, ödənişləri, xidmətləri və s. ilə bağlı təfərrüatlar fondun prospektində mövcuddur və hər bir investor qarşılıqlı fonda investisiya etməzdən əvvəl prospektdən keçməlidir.
Hovuz kapitalı üçün investisiya qərarları fond meneceri (və ya menecerlər) tərəfindən qəbul edilir. Fond meneceri hansı qiymətli kağızların və hansı miqdarda alınacağına qərar verir.
Vahidlərin dəyəri pay fondu tərəfindən qoyulmuş investisiyaların məcmu dəyərinin dəyişməsi ilə dəyişir.
Qarşılıqlı fondun hər bir payının və ya vahidinin dəyəri NAV (Net Asset Value) adlanır.
Fərqli fondların fərqli risk-mükafat profili var. Səhmlərə sərmayə qoyan qarşılıqlı fond dövlət istiqrazlarına sərmayə qoyan qarşılıqlı fonddan daha böyük risk investisiyasıdır. Səhmlərin dəyəri aşağı düşə bilər ki, bu da investor üçün itki ilə nəticələnir, lakin istiqrazlara yatırılan pul təhlükəsizdir (Hökumət defolt etmədiyi halda – bu nadirdir.) Eyni zamanda səhmlərdə daha böyük risk daha yüksək gəlir əldə etmək imkanı yaradır. Səhmlər istənilən həddə qalxa bilər, lakin dövlət istiqrazlarından əldə edilən gəlirlər hökumətin təklif etdiyi faiz dərəcəsi ilə məhdudlaşır.
Qarşılıqlı Fondların Tarixi:
İnvestisiyalar üçün ilk “pulun birləşdirilməsi” 1774-cü ildə edildi. 1772-1773-cü maliyyə böhranından sonra Hollandiyalı tacir Adriaan van Ketwich investorları investisiya etimadını yaratmaq üçün bir araya gəlməyə dəvət etdi. Etibarın məqsədi kiçik investorlara şaxələndirmə təmin etməklə investisiya ilə bağlı riskləri azaltmaq idi. Vəsaitlər Avstriya, Danimarka və İspaniya kimi müxtəlif Avropa ölkələrinə yatırılıb. İnvestisiyalar əsasən istiqrazlara, kiçik bir hissəsini isə kapitala yönəldib. Etibar “Birlik güc yaradır” mənasını verən Eendragt Maakt Magt adları idi.
Fondun investorları cəlb edən bir çox xüsusiyyətləri var idi:
– Onun daxili lotereyası var idi.
– O vaxt mövcud olan orta dərəcələrdən bir qədər az olan 4% təminatlı dividend var idi. Beləliklə, faiz gəlirləri tələb olunan ödənişləri aşmış və fərq pul ehtiyatına çevrilmişdir.
– Nağd pul ehtiyatı hər il bir neçə səhmin 10% mükafatla təqaüdə çıxması üçün istifadə edildi və buna görə də qalan səhmlər daha yüksək faiz qazandı. Beləliklə, pul ehtiyatı zaman keçdikcə artmağa davam etdi – səhmlərin geri alınmasını daha da sürətləndirdi.
– Trest 25 ilin sonunda ləğv edilməli və kapital qalan investorlar arasında bölünməli idi.
Ancaq İngiltərə ilə müharibə bir çox istiqrazların defolt edilməsinə səbəb oldu. İnvestisiya gəlirlərinin azalması səbəbindən 1782-ci ildə səhmlərin geri alınması dayandırıldı və daha sonra faiz ödənişləri də aşağı salındı. Fond artıq investorlar üçün cəlbedici deyildi və söndü.
Bir neçə il Avropada inkişaf etdikdən sonra, qarşılıqlı fondlar ideyası ABŞ-a on doqquzuncu əsrin sonunda çatdı. 1893-cü ildə ilk qapalı fond yaradıldı. O, “The Boston Personal Property Trust” adını aldı.
Filadelfiyadakı İskəndər Fondu açıq fondlara doğru ilk addım idi. 1907-ci ildə yaradılıb və hər altı aydan bir yeni nömrələri çıxırdı. İnvestorlara ödənişlər etməyə icazə verildi.
İlk həqiqi açıq fond, Massachusetts Investors’ Trust of Boston idi. 1924-cü ildə yaradılmış, 1928-ci ildə ictimaiyyətə təqdim edilmişdir. 1928-ci ildə həm səhmlərə, həm də istiqrazlara sərmayə qoyan ilk balanslaşdırılmış fond – Vellinqton Fondu yaranmışdır.
İndeks əsaslı fondlar konsepsiyası 1971-ci ildə Wells Fargo Bankından William Fouse və John McQuown tərəfindən verilmişdir. Onların konsepsiyasına əsaslanaraq, John Bogle 1976-cı ildə ilk pərakəndə İndeks Fondunu işə salmışdır. Bu, First Index Investment Trust adlanırdı. İndi Vanguard 500 İndeks Fondu kimi tanınır. O, 2000-ci ilin noyabrında 100 milyard dollarlıq aktivi keçdi və dünyanın ən böyük fondu oldu.
Bu gün qarşılıqlı fondlar uzun bir yol keçmişdir. ABŞ-da təxminən hər iki ailədən biri qarşılıqlı fondlara sərmayə qoyur. Qarşılıqlı fondların populyarlığı Hindistan kimi inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlarda da yüksəlir. Onlar fondlar tərəfindən təmin edilən diversifikasiya, aşağı xərclər və sadəliyin unikal birləşməsini qiymətləndirən bir çox investorlar üçün üstünlük verilən investisiya marşrutuna çevrilib.