Yaxın Şərq, həmişə gərgin münasibətlərin və diplomatik qarşıdurmanın mərkəzi olmuşdur. İranın İsrail Başnaziri Binyamin Netanyahunun suiqəstini göstərən animasiya video (İranın Animasyalı Provokasiyası) yayımlaması, bu iki ölkə arasındakı uzun müddətli gərginliyin yeni başlanğıcı oldu. Bu məqalə, həmin videonun yayımlanma motivlərini, İran-İsrail münasibətləri üzərindəki potensial təsirlərini və bu təxribatın bölgədəki və qlobal siyasətə olan təsirlərini təhlil edir.
İran və İsrail Arasındakı Gərginliklərin Kökü
İran və İsrail arasındakı gərginlik, dünya siyasətinin ən qədim və davamlı münaqişələrindən biridir. Bu iki ölkə arasındakı münasibətlərin kökləri, tarixi, siyasi və ideoloji amillərə dayanır. Münaqişənin əsasında yatan səbəbləri və zamanla necə inkişaf etdiyini dərindən anlamaq, bu iki ölkə arasındakı müxtəlif böhranların və qarşıdurmanın daha geniş kontekstini başa düşməyə kömək edir.
Tarixi Arxa Plan
İran və İsrail arasındakı gərginliklərin kökləri, 20-ci əsrin ortalarına, xüsusilə də İsrail dövlətinin 1948-ci ildə qurulmasına qədər gedib çıxır. Lakin, iki ölkə arasındakı əsas qarşıdurma, 1979-cu ildə İranda İslam İnqilabının baş verməsi və monarxiyanın devrilməsi ilə başlayır. İnqilabdan sonra İranın yeni İslami rejimi, İsraili “Sionist rejim” kimi tanımayaraq, ona qarşı düşmənçilik siyasətini açıq şəkildə ortaya qoyur.
İdeoloji Ziddiyyətlər
İran, İslam dünyasının qüdrətli bir ölkəsi kimi, İsrailin Fələstin torpaqlarında yaratdığı dövləti qəbul etməməklə yanaşı, Fələstinin müstəqilliyini dəstəkləyir. İsrailə qarşı olan bu ideoloji mövqe, İranı İslam dünyasında İsrailə qarşı mübarizədə ön cəbhədə yer almasına səbəb olur.
Siyasi və Hərbi Qarşıdurmalar
Soyuq müharibə dövründən başlayaraq, İran və İsrail arasındakı qarşıdurma, hər iki ölkənin regional nüfuz mübarizəsində öz əksini tapır. İran, İsrailə qarşı olan Hizbullah və Həmas kimi qrupları dəstəkləyərək, İsrailə qarşı mübarizədə birbaşa olmasa da, dolayı yolla iştirak edir. Bununla yanaşı, İsrail də İranın nüvə proqramına və regiondakı müttəfiqlərinə qarşı tədbirlər görür.
Regional və Qlobal Təsirlər
İran və İsrail arasındakı gərginlik, yalnız iki ölkə arasında deyil, həm də bütöv Yaxın Şərq regionu üçün ciddi təsirlərə malikdir. Bu qarşıdurma, ABŞ, Rusiya, Avropa Birliyi və digər qlobal güclərin də siyasətinə təsir edir. İranın nüvə proqramı və İsrailin təhlükəsizlik narahatlıqları, beynəlxalq diplomatiyanın əsas mövzularından biri olaraq qalmaqdadır.
Videonun Siyasi və Diplomatik Reaksiyaları
İsrail Baş Naziri Binyamin Netanyahu’nun suiqəsdini “göstərən” animasiya videosunun İran tərəfindən yayımlanması, beynəlxalq səviyyədə müxtəlif reaksiyalar yaratdı. Bu hərəkət, artıq gərgin olan İran və İsrail münasibətlərini daha da kəskinləşdirdi və dünya üzrə siyasi və diplomatik dairələrdə ciddi narahatlıqlar doğurdu. Məqalə, həmin videonun siyasi və diplomatik reaksiyalarını və onun bölgədəki və qlobal siyasətə olan potensial təsirlərini ətraflı şəkildə araşdırır.
Beynəlxalq Reaksiyalar
Videonun yayımlanmasından dərhal sonra, bir çox ölkə və beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə də Qərb dövlətləri və İsrailin müttəfiqləri, bu hərəkəti sərt şəkildə qınadılar. Onlar, videonu “provokativ” və “qəbuledilməz” adlandıraraq, İranın bu cür davranışlarının regionda sülh və sabitliyi pozduğunu vurğuladılar. ABŞ və Avropa Birliyi, İranı regionda gərginliyi artırmaqda və qeyri-sabitlik yaratmaqda ittiham etdilər.
İsrailin Cavabı
İsrail hükuməti, videonu dərhal qınayaraq, bunu İranın İsrailə qarşı düşmənçilik siyasətinin bir parçası kimi qiymətləndirdi. İsrail Baş Naziri Netanyahu və digər yüksək rütbəli rəsmilər, İranı terrorizmi dəstəkləməkdə və bölgədə təhlükəsizliyi təhdid etməkdə ittiham etdilər. Həmçinin, İsrailin öz təhlükəsizliyini qorumaq üçün hər cür tədbiri götürəcəyini açıqladılar.
İranın Mövqeyi
İran, videonun yayımlanmasını müdafiə edərək, bunun simvolik bir ifadə olduğunu və real bir hədəf daşımadiğini iddia etdi. İran rəsmiləri, videonun İsrailin regiondakı hərəkətlərinə və İrana qarşı təhdidlərinə bir cavab olduğunu vurğuladılar. Lakin, bu açıqlama, İranın hərəkətini qınayan ölkələr tərəfindən qənaətbəxş hesab edilmədi.