- Müəllif, Yuri Vendik
- Vəzifə, BBC News Russian
Ermənistanda bu həftə kiçik miqyaslı, lakin siyasi jest kimi əhəmiyyətli təlimlər başlayıb.
Moskvanın qeyd etdiyi kimi, Ukraynada Rusiya bütün NATO alyansı ilə müharibə vəziyyətində olduğu halda, onun Cənubi Qafqazdakı əsas müttəfiqinin əsgərləri ABŞ hərbçiləri ilə birgə təlim keçirlər.
Cəmi 175 erməni və 85 amerikalı hərbçinin iştirakı ilə “Eagle Partner” adlanan bu sülhməramlı təlimlər ümumi mənzərəni tamamlayır: Ermənistan öz təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi Rusiyadan məyus olur və yeni müttəfiqlər axtarır.
Təlimlərdən əvvəl Yerevanın və Moskvanın qarşılıqlı bəyanatları diqqəti çəkib.
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan sentyabrın əvvəlində İtaliyanın “La Republica” qəzetinə müsahibəsində deyib ki, Ermənistanın yalnız Rusiyaya bel bağlaması strateji səhvdir və Rusiya regionu tamamilə tərk edə bilər.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova bununla bağlı “pis rəqqas” haqqında məsəli yada salıb. Zaxarova Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyanın da Rusiyanı tənqid etməsini xatırladıb. Simonyan isə bunun müqabilində “hansısa katibəyə” cavab verməyəcəyini bildirib.
Eyni zamanda, Ermənistan Rusiyanın yaratdığı KTMT müdafiə blokundakı nümayəndəsini geri çağırıb. Bundan əvvəl isə Yerevan öz ərazisində KTMT-nin planlaşdırılmış təlimlərini keçirməkdən imtina etmişdi.
Sentyabrın 1-də Ermənistan hökuməti Vladimir Putinin həbsinə qərar verən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunu ratifikasiya üçün parlamentə təqdim edib. Moskva bunun izahatını istəyib, Nikol Paşinyan isə əmin edib ki, bu addım Rusiyaya qarşı yönəlməyib.
Və daha bir fakt: keçən həftə Paşinyanın xanımı Anna Akopyan Kiyevdə keçirilən Birinci Xanımlar və Cənablar Sammitində iştirak etmək üçün Ukraynaya səfər edib.
Ermənistan son üç il ərzində anlayıb ki, onun əsas müttəfiqi olan Rusiya onu (və Dağlıq Qarabağı) hərbi mənada daha aqressiv qonşusu və düşməni Azərbaycandan qorumağa o qədər də nə həvəsli, nə də buna qadirdir.
“Siyasi və diplomatik fikir ayrılıqlarından qat-qat vacib olan əsas problem Ermənistan cəmiyyətinin Rusiyanın Qarabağın blokadasına münasibətindən məyus olması və müttəfiqinin Qarabağ xalqını aclıqdan xilas etmək üçün əlindən gələni etməsinə inamını itirməsidir… Kremlin baş verənlərə münasibətini nümayiş etdirmək istəməməsi ermənilərin Rusiyaya münasibətinə çox mənfi təsir göstərir”, – erməni jurnalist və yazıçı Mark Qriqoryan deyir.
2020-ci ildə Azərbaycan 44 günlük müharibə zamanı Şuşa və Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonları geri alanda Rusiya neytral qaldı.
Rəsmilər bunu onunla izah etdilər ki, Azərbaycan Ermənistana hücum etməyib və ona görə də Rusiya və KTMT-nin digər üzvləri (Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan) Ermənistanın müdafiəsinə qoşulmamalıdırlar. Qarabağı isə Ermənistanın özü tanımır və Qarabağ Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinin bir hissəsidir.
Politoloqlar isə daha bir izahat da əlavə edirlər: Putin və KTMT ölkələrinin digər liderləri üçün Azərbaycan lideri İlham Əliyev, hətta onun ölkəsi bu bloka daxil olmasa belə, onlara daha yaxındır. Demokratik lider Paşinyan isə əksinə, “bizdən deyil”.
2022-ci ilin fevralında Rusiya Ukraynaya qarşı müharibəyə başladı və bir neçə aydan sonra aydın oldu ki, bu xəmir çox su aparacaq və Moskvanın qalan bölgələrə diqqət ayırmağa imkanı yoxdur.
İndiki vəziyyətdə Azərbaycan və onun qardaş saydığı Türkiyə ilə münasibətlər Moskva üçün yeni əhəmiyyət kəsb edib.
Qısa bir zamanda Ermənistan və Azərbaycan arasında ilk birbaşa sülh danışıqları Rusiyanın deyil, Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə başladı.
Nikol Paşinyan Avropa İttifaqının vasitəçiliyini qəbul etməklə yanaşı, türklərlə də münasibətləri düzəltməyə çalışıb və bu ilin iyun ayında Türkiyənin yenidən seçilmiş Prezidenti Recep Tayyib Erdoğanın andiçmə mərasiminə qatılıb.
Onun komandasının digər üzvləri Amerika istiqamətində hərəkət ediblər: bu il xarici işlər naziri, Təhlükəsizlik Şurasının katibi və Ermənistan Baş Qərargah rəisi ABŞ-a baş çəkiblər.
Sülhməramlıların müqavimətsizliyi şəraitində blokada
Ötən ilin dekabrında Mark Qriqoryanın dediyi “Dağlıq Qarabağın blokadası” başladı.
Əvvəlcə Ermənistanla Dağlıq Qarabağı birləşdirən Laçın dəhlizi dövlətdən tam müstəqil ekoloji fəal olduqlarını bildirən azərbaycanlı qruplar tərəfindən fasiləsiz piketlərlə bağlandı.
Daha sonra aprel ayında Azərbaycan yolda rəsmi keçid məntəqəsi qurdu. Bakı bu hərəkətləri izah edərək bildirib ki, ermənilər bu yolla Qarabağa, yəni Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinə əsgər və silah daşıyırlar. Ermənistan və Qarabağ erməniləri bu ittihamları rədd edib.
Eyni zamanda, Paşinyan və Əliyevin Putinin vasitəçiliyi ilə imzaladığı və 2020-ci ilin payızında 44 günlük müharibəyə son qoyan razılaşmaya əsasən, Laçın dəhlizinə Rusiya sülhməramlıları nəzarət etməlidir. Lakin onlar azərbaycanlıların onu öz nəzarəti altına almasına mane ola bilməyiblər və ya mane olmaq istəməyiblər.
Qarabağ erməniləri bir neçə aydır ki, azərbaycanlıları mülki yüklərin Laçından keçirilməsinə icazə verməməkdə ittiham edir və nəticədə Dağlıq Qarabağ kəskin şəkildə ərzaq və ümumiyyətlə, bütün zəruri malların çatışmazlığı ilə üzləşir.
Son bəyanat və jest mübadiləsi də regionda vəziyyətin növbəti gərginləşməsi fonunda baş verib. Ermənistan tərəfi bildirib ki, Azərbaycan Dağlıq Qarabağ hüdudlarına və Azərbaycan-Ermənistan sərhədinə qoşun toplayır. Rəsmi Bakı bunun təlim olduğunu deyirdi.
Ermənilər ehtiyat edirlər ki, Azərbaycan öz hərbi maşını ilə Dağlıq Qarabağda qalmış qalıqların üzərinə gedəcək və heç bir Rusiya sülhməramlısı buna mane olmayacaq. Bundan əlavə, Ermənistanda çoxları qorxur ki, Azərbaycan Ermənistanın cənub (İranla) sərhədi boyunca Naxçıvana, daha sonra isə Türkiyəyə nəqliyyat dəhlizi açmaq üçün Ermənistanın özünə hücum edə bilər.
Paşinyan-Əliyev-Putin razılaşmasına əsasən, tərəflər Azərbaycanla Naxçıvan arasında 1990-cı illərin əvvəllərində bağlanmış quru yolu bərpa etməli idilər. Amma bu məsələ hələ də gerçəkləşməyib və rəsmi Bakı mütəmadi olaraq bu məsələdən narazılığını bildirir.
Ötən həftəsonu tərəflər gərginlyi azaltmaq üçün Dağlıq Qarabağa iki humanitar yolu açmağa razılaşıblar: biri Laçın üzərindən, digəri isə Azərbaycanın Ağdam ərazisindən. Amma hər iki tərəfin bir-birinə etibar etmədiyi şəraitdə bu yolların necə işləyəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir.
Paşinyanın yeni “çoxqütblü” siyasətinin perspektivləri də bəlli deyil.
“Qərb və Rusiya arasında ziddiyyətlər səbəbindən Dağlıq Qarabağ sakinlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məsələsində Qərbin və Rusiyanın birgə hərəkətlərini təsəvvür etmək olduqca çətindir, – tanınmış erməni politoloq Aleksandr İskandaryan deyir. — Rusiya sülhməramlılarının başqaları ilə əvəzlənməsini də təsəvvür etmək mümkün deyil. Güman etmək olar ki, Azərbaycana siyasi təzyiqlər olacaq, amma çətin ki, bunun bir təsiri olsun, çünki bu vəziyyətdə təkcə siyasi təzyiq kifayət etmir”.
Bir çox siyasi şərhçilər ABŞ və ya aparıcı Avropa dövlətlərinin Ermənistanın və Azərbaycandakı ermənilərin təhlükəsizliyinin təminatçısı olmağına və xüsusən də Dağlıq Qarabağın perimetri üzrə Rusiya sülhməramlılarını (onların mandatı 2025-ci ilin sonunda başa çatır) əvəz etməyə hazır olduğuna dair heç bir əlamət görmürlər.
Hamı fərqli problemlərlə məşğuldur: Ukrayna müharibəsi, Çinlə qarşıdurma, qarşıdan gələn seçkilər. Bunların fonunda uzaq və kiçik Ermənistan və Qarabağ indiki və potensial gələcək “qarantlar” üçün heç də birinci dərəcəli məsələ kimi görünmür.