1990-cı illərin əvvəllərində Avropada və Asiyanın bəzi hissələrində qlobal siyasətdə, ticarətdə və coğrafiyada kəskin dəyişikliklər baş verdi. Sovet İttifaqının dağılması ilə çoxsaylı müstəqil dövlətlər tanındı və bir çoxları bir-biri ilə və xarici ölkələrlə ticarət və maliyyə dəstəyini təşviq etmək üçün bir növ assosiasiya yaratdılar. Keçmiş sovet əraziləri arasında dostluq münasibətlərini saxlamaq məqsədilə yaradılmış Müstəqil Dövlətlər Birliyi üzv dövlətlərlə azad ticarət sərhədləri yaratmağa çalışırdı, baxmayaraq ki, bu saziş heç vaxt rəsmi olaraq ratifikasiya olunmayıb. Yalnız bu yaxınlarda MDB ölkələri bütün iştirakçılara, xüsusən də Avropa İttifaqı ilə münasibət qurmaq istəyən Ukraynaya təsir edəcək rəsmi ticarət sazişinə razılıq verdilər.
CISFTA Üzv Millətlər
Rəsmi olaraq Müstəqil Dövlətlər Birliyinə daxil olan yalnız səkkiz ölkə hazırkı azad ticarət sazişində iştirak edir:
- Rusiya – MDB daxilində Ukrayna və Belarus Rusiyanın əsas ticarət tərəfdaşlarıdır. Mədənçıxarma və kənd təsərrüfatı sənayesi ilə tanınan Rusiya dəmir filizi və qiymətli metallar, eləcə də müxtəlif maşınlar ixrac edir.
- Ukrayna – Ukrayna əsas koks və kömür istehsalçısıdır və neft və kimya məhsullarının yaxşı bir hissəsini Rusiya, ABŞ və Almaniyaya ixrac edir.
- Belarus – Əsasən sənaye olan Belarus Rusiya və Hollandiya ilə ticarət əlaqələrinə arxalanır, çünki onlar nəqliyyat vasitələri və mexanizmlər ixrac edirlər.
- Qazaxıstan – MDB daxilində daha kiçik iqtisadiyyat olan Qazaxıstan ildə orta hesabla 65-70 milyon ton neft və qaz kondensatı istehsal edir.
- Qırğızıstan – Qırğızıstan Sovet İttifaqının dağılmasından sonra iqtisadi çətinliklərlə üzləşdi, lakin yavaş-yavaş böyüməyə davam edir. Əsas ixraca qiymətli metallar və hidroenergetika daxildir.
- Tacikistan – Türkiyə və Rusiya əsas ixrac tərəfdaşlarıdır və digər kənd təsərrüfatı bitkiləri arasında Tacikistanın alüminium və pambıq istehsalından faydalanır.
- Moldova – Moldova Rusiya sərhədlərindən kənarda qlobal ticarətdə dayaq yaratmaq üçün dağıldıqdan sonra mübarizə apardı, lakin Türkiyə, Rumıniya və Almaniyaya ərzaq və tekstil ixrac etməyi bacardı.
- Ermənistan – Metallar və mineral mədənçilik Ermənistanda əsas sənaye sahələridir. Rusiya, Bolqarıstan və Almaniya onların əsas ticarət tərəfdaşları sırasındadır.
CISFTA daxilində cari məsələlər
CISFTA sazişi ilə bağlı mediada ilk növbədə Ukraynanın rolu və əgər varsa, onun Avropa İttifaqı ilə münasibətlərə təsiri göstərilir. Ukraynanın CISFTA-da iştirakı Aİ ilə dərin və hərtərəfli azad ticarət sazişinə mənfi təsir göstərməsə də, qeyd etmək lazımdır ki, hər iki müqavilə ölkə üçün vacibdir. OdessaTalk-ın məlumatına görə, Ukrayna ticarətinin əsas hissəsi, yəni qırx faizdən bir qədər çoxu MDB sərhədlərində cəmləşib. Avropa İttifaqı üzvləri ilə ticarət otuz faizdən bir qədər azdır, lakin böyümə potensialı ola bilər. Əgər bu potensial reallaşarsa, CISFTA-ya üzv olan digər dövlətlərin belə əlaqələrdən istifadə etdiyinə rast gəlmək olar.
MDB dövlətlərinin qeyri-üzv dövlətlərin prosedurları ilə uyğunluğu köhnə Sovet sərhədlərindən kənarda uğurlu ticarət əlaqələrinin qurulmasında əsas şərtdir. CISFTA-da başqalarının da buna əməl edib-etmədiyini görmək üçün Ukraynanı yaxından izləməyə dəyər.