Əksəriyyət diqqəti varlı transmilli şirkətlərin böyük korrupsiyasına deyil, az maaş alan dövlət qulluqçularının xırda korrupsiyasına yönəldir. Əksəriyyət dövlət müəssisələrinin tənzimlənməməsi kimi səbəblərə deyil, çatışmayan resurslar kimi əlamətlərə diqqət yetirir. Əksəriyyət rüşvətxorlardan deyil, rüşvətxorlardan danışır”.
~ Sue Hawley
Korrupsiya ilə bağlı yuxarıdakı bəyanatında Hawley-nin əsas fikri budur ki, insanlar ümumiyyətlə korrupsiya haqqında düşünəndə onu kiçik miqyasda düşünürlər. Məsələn, Meksika və Rusiyada insanlardan gəlin götürən korrupsioner polislər kimi şeylər korrupsiya dedikdə insanların çoxunun ağlına gəlir. Onlar heç vaxt hakimiyyətdəki varlı korporasiyanın korrupsioner olduğunu düşünmürlər. Bunun günahkarı mən idim. Keçmiş Sovet İttifaqından olan bir mühacir kimi mən Hawley-nin nəzərdə tutduğu “az maaşlı dövlət qulluqçularının xırda korrupsiyasını” çox görmüşəm. Rusiyada geniş yayılmışdır və onun mövcud olduğu hamıya məlumdur. Bu yoxsulluq sinfini götürənə və “Korrupsiyanı İxrac etmək” qəzetini oxuyana qədər “varlı çoxmillətli şirkətlərin böyük korrupsiyasından” xəbərdar deyildim. Mən illüziyaya qapıldım ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr yalnız korrupsiya ilə üzləşir və Şimalda korrupsiyanın olmadığını düşünürdüm. Hawley məni başqa cür inandıran çoxlu yaxşı nümunələr gətirdi.
“Şimal”da davam edən korrupsiya növünün ilk nümunəsi müqavilələr və ya güzəştlər əldə etmək, bəzən isə ətraf mühitin mühafizəsi qaydalarına əməl etmək üçün rüşvətxorluqdur. Qərb biznesləri bu rüşvətləri yarı qanuni rüsumlar və ya komissiyalar şəklində gizlədirlər ki, bu da bəzən onları aşkar etməyi çətinləşdirir. Onlar da birbaşa iştirak etmirlər, lakin işi aşağı salmaq üçün yerli agentlərdən istifadə edirlər. Bu yolla onlar əllərini təmiz saxlayırlar və hər şey gizli şəkildə aparılır.
Varlı transmilli şirkətlərin böyük korrupsiyasının başqa bir forması özəlləşdirmədir. Bu, “özəl şirkətlərə verilən iri dövlət sektoru müqavilələri və güzəştlər” şəklində ola bilər. Dövlət müəssisələrini xüsusi mülkiyyətçilərə satmaqla hökumət yoxsulların hesabına külli miqdarda pul topladı. Bu özəlləşdirmənin faydaları həddindən artıq, xərclər isə aşağı qiymətləndirilirdi. Çox vaxt Dünya Bankı və BVF korrupsiyaya öz töhfəsini verir, çünki özəlləşdirməyə nəzarət etmək üçün qaydalar hazırlanmayıb. Tənzimləmələrin olmaması səbəbindən heç kim bu barədə heç nə etmədən korrupsiyanın çiçəklənməsinə icazə verilir.
Qərb tərəfindən korrupsiyanın digər nümunələri diqqətlə idarə olunmayan liberallaşma, Üçüncü Dünya aktivlərini gizlədən özəl bankçılıq və ofşor banklar və “yerli hökumətlərə adekvat resurslar və təlimlər təqdim etməyən” mərkəzsizləşdirmədir. Bu misallardan asanlıqla görmək olar ki, dünyada ən böyük korrupsiya Şimalda gedir. Qərb bizneslərinin ildə rüşvətlə ödədiyi 80 milyard dollar, Rusiyada və ya korrupsioner kimi stereotipləşən başqa bir ölkədə adi bir polis məmurunun qəbul etdiyindən qat-qat pisdir. Hugh Baykey rüşvəti “kasıblardan zənginlərə birbaşa pul köçürməsi” adlandırıb. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə korrupsiyada iştirak edən adi insanlar sağ qalmaq üçün bəzən bunu etməli olurlar. Ölkələri o qədər yoxsuldur ki, maaşları dolanmaq üçün yetərli deyil. Bu yoxsulluğun səbəblərindən biri də Qərbdəki korrupsiyadır.
Hawley-nin verdiyi bu misallardan sonra görürəm ki, Şimalın korrupsiyaya görə kasıb ölkələrin borcunu bağışlamaması bəhanəsi özünü doğrultmur. Onların öz ölkələrində baş verən korrupsiya inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki korrupsiyadan qat-qat böyük miqyasdadır. Ən böyük problem odur ki, insanlar əsl korrupsiyanın necə göründüyünü başa düşmürlər, buna görə də bu məqaləni oxumazdan əvvəl mənim düşdüyüm illüziyaya qarşı həssas olurlar.